مهارت های ارتباطی کودک از چه زمانی شروع میشوند و چه سیر تکاملی را طی میکنند؟ در این نوشته با ما همراه باشید تا با نحوه شکل گیری مهارت های ارتباطی کودک خود آشنا شوید و مشکلات شایع در این مسیر را بهتر بشناسید.
شروع به آموختن برقراری ارتباط
اگرچه کودک یک ساله تازه شروع به حرف زدن میکند، ولی از همان لحظه تولد، برقراری ارتباط را می‌آموزد.
بخش اعظم آموخته‌های او را، شما به او یاد داده‌اید. او آموخته است هنگام گریه، شما به طرف او بروید و با غذا دادن یا در آغوش گرفتن او، راحتی و امنیت خاطر او را فراهم کنید.
او آموخته است اگر با صداها و روش به‌خصوصی شما را صدا بزند، پی می‌برید که بی‌حوصله شده و نیازمند توجه است.
او آموخته است اگر لبخند بزند و صداهایی از خود درآورد، شما به او لبخند می‌زنید و با او صحبت می‌کنید.
هربار که شما واکنش نشان می‌دهید، برقراری ارتباط را به او می‌آموزید. هربار که شما و کودکتان صداها و کلماتی را با یکدیگر ردوبدل می‌کنید، زبان را به او آموزش می‌دهید: همان روشی که انسان‌ها برای تبادل افکار مختلف به کار می‌برند.
افزایش مهارت های ارتباطی کودک
در این سال از زندگی، کودکتان درک خود را از کلماتی که هنگام سخن گفتن با او به‌کار می‌برید، گسترش می‌دهد: مهارت‌های درک و پذیرش زبان.
او همچنین توانایی حرف زدن خود را افزایش می‌دهد: مهارت‌های بیانی.
زبان درک مطلب کودک با سرعت بیشتری نسبت به زبان بیان مطلب، پیشرفت میکند و او بیش از آنچه که می‌تواند بر زبان بیاورد، قادر به درک مطالب است. همین فاصله بین میزان درک مطالب و میزان توانایی کودک در صحبت کردن، اغلب موجب خشم و عصبانیت شدید کودک می‌شود.
او می‌داند چه می‌خواهد، ولی نمی‌تواند برای ابراز خواسته‌اش به شما، جمله بسازد. کج‌خُلقی و عصبانیت شدید کودکی که در صحبت کردن هنوز توانایی کافی کسب نکرده، امری عادی و طبیعی است.
کودکان با سرعت‌های متفاوت صحبت کردن را می‌آموزند، ولی نقاط عطف شاخصی وجود دارند که در شروع صحبت کردن کودک باید به آن‌ها توجه کنید.
– کودک در اولین سالروز جشن تولدش، می‌تواند چند کلمه‌ای ادا کند. الفاظی نظیر: «دا»، «با» و «ما» برای نامیدن مهمترین افراد و اشیاءِ زندگیش مورد استفاده قرار می‌گیرند. (اگر کودک در ابتدا کلمه مادر را بر زبان نیاورد، مادر ممکن است احساس ناخوشایندی پیدا کند. اغلب کودکان، کلمه «مامان» را به اندازه سایر کلمات نمی‌شنوند و در نتیجه ممکن است ابتدا سعی کنند کلماتی مانند «بابا» یا «شیر» را بر زبان بیاورند).
– در فاصله بین اولین و دومین جشن تولد کودکتان، او به‌تدریج ۵۰ کلمه یا بیشتر را بر زبان جاری میکند (بعضی از این کلمات را فقط خانواده خود کودک درک میکنند) و چند جمله یا پرسش دو کلمه‌ای را نیز باهم ادا میکند. در همان زمان، او به‌سرعت معنی کلمات شما را فرا می‌گیرد.
در طول اولین سال زندگی، کودک می‌آموزد:
- به قسمت‌هایی از بدنش اشاره کند («بینی تو کجاست؟»)
- دستورات ساده را انجام دهد («توپ را پرت کن»)
- تصاویر یک کتاب را پیدا میکند («پیشی کجاست؟»)
- به پرسش‌های شما واکنش نشان دهد («بیسکویت می‌خواهی؟»)
حتی وقتی که نمی‌تواند کلمات را بر زبان براند، با فریاد و غرولند کردن، اشاره کردن و نشان دادنِ آنچه منظور اوست، با شما و سایرین ارتباط برقرار میکند.
در همین دوران به‌عنوان والدین، می‌توانید با تحریک و تقویت قوای بیانی کودکتان، به او در برقراری ارتباط با خودتان و دنیای اطرافش کمک کنید.
اغلب کودکان، بدون اینکه ظاهرآ شخص خاصی به آنان آموزش داده باشد، حرف زدن را یاد می‌گیرند. علت این است که بسیاری از واکنش‌های ما، در مورد کودکان به‌قدری طبیعی است که متوجه ارزش این واکنش‌ها نمی‌شویم.
احتمالا شما زمینه حرف زدن را از همان زمان نوزادی برای او آماده کرده‌اید. با صدای ملایم با او حرف زده‌اید، نق‌زدن‌ها و گریه کردن‌هایش را جواب داده‌اید و هنگامی که کودک به شما می‌نگریسته است، با صدای آرام و رسا درباره کاری که انجام داده‌اید صحبت کرده‌اید. در تمام این موارد، شما حس یادگیری و تکلم را در کودک تحریک کرده‌اید.
راه هایی برای افزایش مهارت های ارتباطی کودک
در طول دومین سال از زندگی کودک می‌توانید کمک به‌مراتب بیشتری به رشد مهارت‌های زبانی کودک بنمایید. تحقیقات نشان داده است کودکانی که والدین و پرستاران آن‌ها به‌طور مرتب و مستقیمآ با آنان صحبت میکنند، در هنگام رسیدن به سنین پیش دبستانی از مهارت‌های زبانی بسیار قوی برخوردارند.
گرچه بعضی کودکان زودتر و بعضی دیرتر حرف زدن را می‌آموزند، والدین می‌توانند با توجه مخصوص به روش حرف زدن با کودک، به کودکی که دیر زبان باز میکند، کمک کنند. اگر کودک در حال حاضر نیز کلمات زیادی را بر زبان می‌آورد، این روش‌ها زبان آموزی را در کودک تسریع و تضمین میکنند.
– در طول روز با کودکتان گفت‌وگو کنید. درباره کاری که انجام می‌دهید حرف بزنید. با استفاده از کلمات، کاری را که او انجام می‌دهد. تشریح کنید. «من دارم با قاشق به‌هم می‌زنم. تو هم یک قاشق داری. تو داری با قاشق ضربه می‌زنی.»
– هنگامی که کودک با اصواتی نامفهوم و گنگ، که هنوز به‌صورت کلمات قابل فهم درنیامده‌اند، حرف می‌زند، گویی کامل حرف می‌زند. بهتر است واکنش نشان دهید. اجازه دهید دریابد تلاشش برای حرف زدن سودمند و باارزش است. درنتیجه، او به تلاش بیشتر تحریک می‌شود.قا»، «اوه، تو یک قاشق می‌خوای؟ بیا، این یکی رو بگیر. همین رو می‌خواستی؟»
– هنگامی که کودک از یک کلمه استفاده میکند، کلمه‌ها را به جمله‌های کوتاه گسترش دهید. «بچه؟»، «بله، اون یه بچه است. بچه داره گریه می‌کنه.»
– هم زمان با حرف زدن و رشد مهارت های ارتباطی کودک، کمک کنید با بر زبان آوردن نام اشیاء، خزانه لغات خود را ایجاد کند. کودکان یکساله، هنگامی که بتوانند چیزی را لمس یا مشاهده کنند، بهتر می‌آموزند. با او درباره اشیائی که در معرض دید و یا برای لمس کردن در دسترس قرار دارند، صحبت کنید. می‌توانید به‌اتفاق به تصاویر یک کتاب نگاه کنید و درباره آنچه او می‌بیند، حتی اگر هنوز آمادگی شنیدن قصه را ندارد، حرف بزنید.
– به جای جملات پیچیده، جمله‌های ساده به کار ببرید. گرچه بیشتر کودکان یکساله، هنگامی که بزرگسالان و یا سایر بچه‌ها حرف می‌نند، با لذت گوش می‌دهند، اگر موضوع صحبت‌ها پیچیده و مشکل باشد، تقلید و تکرار آنچه شنیده‌اند، می‌تواند برای آن‌ها مشکل باشد. کودکی که با هجوم کلمات بسیاری محاصره شده است، نسبت به کودکی که والدینش در حد دانسته‌های او صحبت میکنند، ممکن است برای یادگیری صحبت کردن به زمان طولانی‌تری نیاز داشته باشد.
– صداهای پس زمینه مثل صدای رادیو و تلویزیون را در حداقل نگه دارید. شاید شما بتوانید صداهای مزاحم را هنگام صحبت کردن و یا شنیدن موسیقی، از ذهن خود حذف کنید و به فردی که با شما صحبت میکند گوش فرا دهید، اما بسیاری از بچه‌های کوچک قادر به این کار نیستند.
– وقتی کودک حرف زدن را شروع کرد، به تمام کلمات او واکنش نشان دهید، گویی او مکالمه را با جمله انجام می‌دهد. «پیش.»، «تو پیشی‌رو می‌بینی؟» «می‌ره» «بله، پیشی از در بیرون می‌ره». «پیش؟» «پیشی رفت بیرون. می‌خوای پیشی رو ببینی؟» «پیش بیرون؟» «خیلی خوب، بیا بریم بیرون و پیشی رو ببینیم.»
– برای حفظ توجه کودک، موضوع صحبت را در حد امکان تغییر دهید، زیرا دامنه توجه کودک کوتاه است. شاید او بخواهد برای آنچه در یک باغچه می‌بیند اسمی تعیین کند و سپس برای دیدن جزئیات ریز یک قطعه سنگ خم شود. وقتی او به چیزی اشاره و یا زیر لب زمزمه میکند و یا سعی دارد کلماتی بر زبان براند، از او پیروی کنید.
– از کودک خود سؤال کنید ولی درصورت نشنیدن پاسخ، نگران نشوید. کمی تأمل کنید، سپس درصورتی‌که کودک شروع به صحبت نمود، کلمات را در اختیار او بگذارید و واکنش نشان دهید. «برایم چه آورده‌ای؟» «اوه، یه عروسک!» «متشکرم، می‌تونم بذارمش اینجا؟» «نه، اونجا نه؟ اینجا؟ خیلی خوب، تو می‌خوای اونجا باشه؟»
– برای کودک اشعار کودکانه و لالایی‌ها را بخوانید و تکرار کنید. کودکان نوپا، عاشق بازگویی و تکرار هستند. با بزرگ‌تر شدن کودک، در پایان هر بیت شعر، کمی تأمل کنید تا متوجه شوید آیا کودک میل دارد آخرین کلمه را بر زبان جاری کند. در صورت عدم تمایل او، آخرین کلمه را شما بگویید تا کودک به‌تدریج بازی را بیاموزد و تقلید را شروع کند.
کودکانی که دیر زبان باز میکنند
گاهی به والدین توصیه می‌شود با کودکی که دیر زبان باز کرده، مدام صحبت کنید تا به صحبت کردن مجبور شود و گاهی نیز به آنان گفته می‌شود کودک را وادار به گفتن کلمات کنید و از ایما و اشاره یا زمزمه مطلب پرهیز کنید.
حتی احتمال دارد به آنان توصیه شود به تلاش‌های غیرگفتاری کودک برای برقراری ارتباط واکنش نشان ندهند.
به‌هرصورت اگر به اولین اقدام کودک برای برقراری ارتباط واکنش نشان داده نشود، او خشمگین و عصبانی خواهد شد و حتی احتمال دارد از حرف زدن مأیوس شود. اگر پیگیر روش‌های پیشنهادشده شوید، در گسترش مهارت‌های زبانی کودک کمک شایانی کرده‌اید.
تشخیص مشکل کم شنوایی کودک
گاه‌گاهی، ممکن است کودک به دلایلی جز دیررشد بودن، دیرتر زبان باز کند، معمولا پدر یا مادری که در تماس با کودک خود هستند، اولین افرادی هستند که عدم واکنش و یا دیر زبان باز کردن کودک را نسبت به سایر کودکان هم‌سن‌وسالش متوجه میشوند.
کودکی که برای تکلم تلاشی انجام نمی‌دهد و یا قادر به دنبال کردن دستورات ساده یا واکنش به پرسش‌ها نیست، احتمال دارد نتواند گفته‌های دیگران را بشنود.
حتی یک کم‌شنوایی جزئی در خردسالی ـ که به علت عفونت‌های مکرر گوش ایجاد می‌شود ـ ممکن است در سخن گفتن طفل مشکل به‌وجود بیاورد.
سایر عوامل خطر ناشنوایی عبارتند از تولد پیش از موعد یا بیماری‌های زمان تولد، اگر خانواده پدر یا مادر کودک سابقه نقص شنوایی داشته باشند، او نیز ممکن است دچار کم‌شنوایی بشود.
برای رفع هرگونه نگرانی در مورد مهارت های ارتباطی کودک ، برای سنجش شنوایی، با پزشک خانواده مشاوره کنید و شنوایی کودکتان را توسط پزشک متخصص شنوایی‌سنجی کودکان مورد ارزیابی قرار دهید.
اگرچه ممکن است ناشنوایی در قدرت یادگیری تکلم کودکتان مؤثر باشد، تشخیص زودهنگام مشکل، این اطمینان را به وجود خواهد آورد که رشد همه جانبه تکلم فرزندتان آسیب نبیند.
درباره نویسنده: کلیدهای رفتار با کودک یک ساله
