کودک یکساله شما در طول این سال توانایی اندیشیدن و تفکر خود را گسترش می‌دهد. اما برای شما درک آنچه در ضمیر او می‌گذرد، همیشه آسان نخواهد بود.
روش فکر کردن کودک یکساله در مقایسه با بزرگ‌ترها متفاوت است. اغلب والدین نسبت به آنچه کودک یک‌ساله‌شان درک میکند و انتظاراتی که از او می‌رود، هرگز اطمینان کامل ندارند.
شما هرچه درک و آگاهی بیشتری از نحوه تفکر کودکتان پیدا کنید، بهتر می‌توانید حمایت و تحرک لازم را برای رشد و پیشرفت هوشی و ذهنی کودتان فراهم آورید، بدون اینکه فشاری بیش‌ازحد توانایی‌های کودک، بر او وارد کنید.
نحوه تفکر کودک یک ساله
اگر به کودکتان هنگام بازی توجه کنید، متوجه خواهید شد او اغلب بسیار جدّی، با آنچه که انجام می‌دهد درگیر می‌شود. چه مشغول آزمایش کردن یک ماشین اسباب‌بازی و جلو و عقب بردن آن روی سطح میز باشد، چه سرگرم کوبیدن چند قاشق به یکدیگر و یا بازی با دکمه‌های دستگاه تلویزیون.
در این سن، کودک شبیه دانشمندی است که قبل از رسیدن به نتیجه باید به آزمایش بپردازد. ولی درهرصورت، برخلاف دانشمند، که می‌تواند از تجربه دیگران بیاموزد، کودک یکساله در هنگام آموختن به تجربیات شخصی خود نیاز دارد. به‌علاوه به علت اینکه هنوز حافظه کودک در مقایسه با کودکان بزرگ‌تر، ضعیف‌تر است، برای یادگیری باید کارها را بارها و بارها تکرار کند.
کودک با یقین به آنچه آموخته، اغلب تجربه‌اش را چندین بار دیگر تکرار میکند و به اختلافات جزئی که ممکن است مورد توجه بزرگسالان قرار نگیرد، توجه میکند.
مثالی از چگونگی فکر کردن در کودکان یک ساله
مثلا ممکن است یک اسباب‌بازی پلاستیکی را در دست بگیرد و به میز بکوبد. از این کوبش صدای جالب توجهی ایجاد می‌شود، بنابراین کودک آن را تکرار میکند. او هر بار این کار را شدیدتر تکرار میکند و به تغییر ایجادشده در صدا گوش فرا می‌دهد، بعد ممکن است اسباب‌بازی دیگری بردارد و به میز بکوبد و به اختلاف صدا و احساسی که در او به‌وجود می‌آید، توجه کند.
بعد از آزمایش با چند اسباب‌بازی، احتمالا یک فنجان پلاستیکی را برمی‌دارد و چندین بار به میز می‌کوبد. سپس وسیله‌ای غیر از اسباب‌بازی را به میز می‌کوبد و در هنگام کوبیدن اشیاء به میز، از آرا و نظرات شما نسبت به رفتار خودش به سرنخ‌هایی می‌رسد.
شاید از او بخواهید چیزی را به میز نکوبد، یا اجازه کوبیدن اسباب‌بازی‌هایش را به او بدهید ولی نه فنجان‌ها را، شاید هم فقط اجازه کوبیدن اشیای پلاستیکی را به او بدهید. شما ممکن است ضربات آرام را نادیده بگیرید ولی وقتی ضربه شدیدی وارد میکند و صدای بلندی تولید می‌شود، جلوی او را بگیرید.
از دیدگاه کودکتان، هر بار که او ضربه‌ای می‌زند، چیز جالب توجهی می‌آموزد. در تفکر او مهم نیست که اطرافیان نسبت به صدای تولیدشده و یا رفتارش چه تصوری دارند. جای شگفتی نیست که کودک یکساله، آنچه را که به‌نظر شما تکرار عمل قبلی است مکررآ انجام می‌دهد. از نظر او کارها هر بار متفاوت و جالب توجه هستند.
چنانچه نیاز کودک یک‌ساله‌تان را برای آزمایش‌های مکرر به رسمیت بشناسید، به‌خاطر اجازه دادن به او برای انتخاب آنچه در آن لحظه میل دارد بیاموزد، احساس بهتری خواهید داشت.
ممکن است اتاق کودک پر از سرگرمی‌های جالب باشد ولی او بخواهد تمام وقتش را به بازی کردن با یک اسباب‌بازی مخصوص بگذراند، شاید سایر کودکان تحرک بیشتری داشته باشند ولی نگران نباشید، کودک شما نیز به همان خوبی می‌آموزد. کودک برای تقویت قوه حافظه و هوش خود، به انگیزش و تحریک مداوم و یا تعداد زیادی اسباب‌بازی و سرگرمی نیاز ندارد.
وقتی به کودک در حال بازی خود می‌نگرید، به احساس رضایتی که در حین بازی مورد علاقه‌اش در چهره او آشکار می‌شود، دقت نمایید. شاید آنچه توانسته انجام دهد کوچک و ناچیز به‌نظر بیاید ولی اگر احساس کند بر مشکلی غلبه کرده است، درباره خودش احساس لیاقت و رضایت خواهد نمود.
این احساسات او را در انجام دادن کار سخت‌تر و آزمون‌های پیاپی مشتاق و علاقه‌مند خواهد کرد.
تشویق والدین
گاهی والدین به تشویق کردن و نمایش دادن موفقیت‌های کودکشان عادت می‌کنند. در وهله اول، شاید به‌نظر بیاید کودک هنگام مشاهده واکنش اطرافیان، کار را بهتر انجام می‌دهد، چون تأیید والدین محرکی قوی است. درحالی‌که بعضی کودکان یکساله به‌جای تلاش برای آموختن کارهای جدید موردعلاقه‌شان، برای والدین به اجرای نمایش می‌پردازند. والدین می‌توانند کودک را با دست زدن و تحسین و تمجید، مورد تشویق قرار دهند.
والدین اغلب از یادآوری موضوعاتی که کودک نوپا می‌تواند در حافظه خود ذخیره کند، شگفت‌زده می‌شوند. همچنین ممکن است از توانایی او در تفکر و فراموش کردن چیزی که روز قبل از آن به‌خاطر سپرده، خشمگین شوند.
حافظه کودک به‌صورت روزافزون افزایش می‌یابد ولی در این سن، پیش‌بینی آن غیرممکن است. اگر دستورالعملی را هر روز به او یادآوری کنید، درنهایت همکاری او را جلب خواهید کرد، اما ممکن است او این یادآوری‌ها را برای چندین هفته، چندین ماه و یا حتی سال‌ها لازم داشته باشد. حتی هنگامی که کودک قانونی را می‌آموزد، درصورتی‌که پریشان‌خاطر و یا هیجان‌زده شود، آن را فراموش خواهد کرد.
پیش بینی
کودک نمی‌تواند آنچه را بعدآ روی خواهد داد پیش‌بینی کند. بنابراین اگر به شکستن قانون تمایل داشته باشد، که اغلب این اتفاق پیش می‌آید، به این علت است که آنچه را روز قبل مامان یا بابا نکوهش و سرزنش کرده‌اند، فراموش میکند.
به‌هرحال، والدین می‌توانند با انجام کارهای قابل پیش‌بینی روزانه و نیز انتظاراتی که از کودک وجود دارد، در ایجاد مهارت‌های حافظه و قدرت تفکر به او کمک کنند. کودکان بازی با مکعب‌های ساختمانی را دوست دارند، زیرا در احساس داشتن کنترل به آن‌ها کمک میکند و آن‌ها را از پیامد موضوع مطلع می‌گرداند.
تقلید کردن
کودک یکساله می‌تواند با تماشای شما، آنچه را که انجام می‌دهید، تقلید کند. به‌تدریج که بزرگ می‌شود، به‌محض خارج شدن شما از اتاق، کارهایتان را تقلید میکند. علاوه بر مشاهده، به‌خاطرسپاری و تقلید کردن، او به روش‌های متفاوت دیگری، با مشاهده اعمالی که از شما سر می‌زند چیزهای جدیدی را تجربه میکند.
با نزدیک شدن کودک به دوسالگی، او می‌تواند مجموعه کاملی از فعالیت‌ها را تقلید کند. سپس با ترکیب کارها و فعالیت‌های مشاهده شده، آن‌ها را تقلید میکند و به این ترتیب به تقلید از دیگران می‌پردازد. این عمل «بازی تخیلی» نامیده می‌شود و هنگامی که کودک یک‌ساله‌تان به دومین سالروز تولدش نزدیک می‌شود، این نوع تظاهرات عملی را بیشتر و بیشتر مشاهده خواهید کرد.
به این دلیل است که کودک یکساله ترجیح می‌دهد با تلفن یا ظروف واقعی بازی کند، درحالی‌که کودکان بزرگ‌تر به‌تدریج به انواع اسباب‌بازی‌های جذاب و دل‌فریبی که مغازه‌های اسباب‌بازی فروشی را پر کرده‌اند، علاقه‌مند می‌شوند. بازی با اسباب‌بازی‌ها، نیروی تخیل بیشتری می‌طلبد!
تفکر در هنگام شنیدن
گرچه کودک یک‌ساله‌تان به‌تدریج حرف زدن را می‌آموزد و به‌نظر می‌آید بسیاری چیزها را که می‌گویید درک میکند اما هنوز روش آموزش او همان تجربه کردن عملی است.
ممکن است وقتی شما «چرایی» یا «چگونگی» موضوعی را برای او شرح می‌دهید با توجه گوش فرا دهد، اما دلیل عمده توجه او، علاقه‌اش به شماست نه به دلیل درک توضیحات شما.
به‌نظر می‌رسد بعضی کودکان یکساله بسیار باهوش، توضیحات پدر و مادر را بسیار دوست دارند و هنگامی که والدین زمانی را برای صحبت کردن با آنان درنظر می‌گیرند، توجه و دقت بسیاری از خود نشان می‌دهند.
تشخیص موردی که کودک یکساله احتمالا از آن لذت ببرد و نسبت به گفته‌های والدین واکنش نشان دهد اهمیت زیادی دارد، اما این الزامآ به این معنی نیست که کودک توضیحات شما را درک کند. هنگام صحبت با کودک خود، دقت کنید او مشتاق و علاقه‌مند به‌نظر می‌رسد یا بی‌حوصله و کنجکاو است و یا موضوع مورد بحث فراتر از درک اوست. اگر سعی کنید موضوعاتی را که فراتر از قوه درک کودک است به او بیاموزید به کودک خود کمکی نکرده‌اید.
تفکر سمبلیک
بزرگسالان برای شرح مفاهیم، از کلماتی استفاده می‌کنند که ما از آن به‌عنوان «تفکر سمبلیک» یاد می‌کنیم. کلمات به ما اجازه می‌دهند درک خود از جهان را با دیگران در میان بگذاریم، بدون اینکه مجبور باشیم همه‌چیز را مستقیمآ تجربه کنیم.
کودک یکساله هنوز قادر به این‌گونه اندیشیدن نیست. او تنها آنچه را می‌تواند تجربه کند، درک می‌نماید و چون نمی‌تواند ورای تجربه‌اش نتیجه‌گیری کند، گاهی بین حوادث، ارتباطی مستدل، برقرار میکند، درحالی‌که این روابط در عمل صحیح نیستند.
کودک ممکن است به تجربه بیاموزد هنگام شنیدن صدای اتومبیل پدر از بیرون، می‌تواند در انتظار ورود او به خانه باشد. حال اگر روزی پدر به‌جای اینکه بلافاصله به منزل وارد شود، برای صحبت کردن با همسابه چنددقیقه‌ای تأخیر کند، کودک ممکن است گیج و سرگردان و یا عصبانی شود.
اگر روزی پدر با پای پیاده به منزل بیاید، احتمال دارد کودک نتواند چگونگی رسیدن او به خانه را درک کند. در این حالت توضیحات ممکن است موجب آرامش کودک شود، اما مدت زیادی طول می‌کشد تا او تشخیص دهد که صدای موتور اتومبیل و ورود پدر به منزل همیشه به یکدیگر وابسته نیستند.
همراهی با کودک یک ساله
هنگامی که شما توانایی محدود کودکتان را در ایجاد ارتباط انتزاعی (ذهنی و غیر قابل لمس) تحسین می‌کنید، هم‌زمان می‌توانید با تحسین و تشویق، آموختن تفکر را به روش خودش شروع کنید:
- هنگامی که کودک اسباب‌بازی خود را بر زمین می‌اندازد، اصول نیروی جاذبه را کشف میکند.
- هنگامی که سعی میکند گاری چرخدارش را به‌جای پیاده‌روی سیمانی از روی چمن‌ها حرکت دهد، فیزیک را یاد می‌گیرد.
- وقتی می‌آموزد شکر و نمک به هم شبیه‌اند ولی مزه متفاوتی دارند، شیمی و فیزیولوژی را تجربه میکند.
- زمانی که می‌آموزد بعضی کارهای او شما را خوشحال میکند و بعضی کارها موجب شادی شما نمی‌شوند، روان‌شناسی را یاد می‌گیرد!
او به کمک شما نیاز دارد پس محیطی برای او فراهم کنید تا بتوانند با امنیت خاطر و به روش و با سرعت خودش کشف و تجربه کند، به‌صورتی که بتواند از یادگیری پدیده‌های جهان لذت ببرد. هرچه برای درک چگونگی اندیشیدن او بیشتر تلاش کنید، از تماشای یادگیری او لذت بیشتری خواهید برد.
درباره نویسنده: کلیدهای رفتار با کودک یک ساله
